Mukabele kelimesi dilimize Arapçadan geçmiştir. Arapça' da mukabele olumlu anlam taşıyan kelimeler arasında yer almaktadır. Mukabele, bir eylemi anlatır ve karşılıklı verme ya da karşılıklı okuma manasına gelir. İslam dünyasında mukabele geleneği; Cebrail'in ramazan aylarında her gece Hz. Peygamber'e gelerek nazil olan ayet ve sureleri karşılıklı okuyup kontrol etmelerine dayandırılır.
Mukabele kelimesinin Türkçe' de 4 ayrı anlamı bulunmaktadır:
Mukabele kelimesinin bir anlamı karşılıklı verme, karşılama ve karşılıktır.
Mukabele kelimesinin diğer anlamı ise karşı gelme ve başkaldırmadır.
Mukabelenin başka bir anlamı da yüksek sesle hatim okunurken Kur’an'ın gözle ve sessizce takip edilmesidir.
Mukabelenin başka bir anlamı ise karşılaştırma, karşılıklı yapılan okumadır.
Mukabele Nasıl Yapılır?
İslam dünyasında mukabelenin manası şöyledir: Bir kişinin Kuran'ı ezberden ya da kitaptan yüksek sesle okuması ve onu dinleyen topluluğun da sessiz bir biçimde Kur’an'dan takip etmesidir. İslam dünyasında süregelen "mukabele" geleneği hemen hemen tüm Müslüman coğrafyada yerine getirilmektedir.
Makedonya ve bazı Balkan ülkelerinde de 3 aylar geldiğinde mukabele yapılmaktadır. Mukabelede her cüz tek bir kişi ya da birden fazla hafız tarafından okunabilir. Mukabelede usul olarak kabul edilen, mukabele okuyan kimsenin hafız bile olsa mushafa bakarak okumasıdır. Bu yöntem daha faziletli kabul edilmiştir. Ayrıca mukabelenin orta hızda okunması da rahat takip imkanı sağlayacağı için tavsiye edilmiştir.
Mukabelenin tarihinde Kuran'ı güzel okuyan birinden dinleme geleneği yatmaktadır. Hz. Peygamber'in de ashabın içinde güzel Kuran okuyanları dinlediği vakit ve zaman zaman duygulanarak gözyaşlarını tutmadığı bildirilmektedir. Bugün Topkapı Sarayı Müzesinin Hırka-i Saadet Dairesi'nde günün hemen hemen her saatinde mukabele okuma geleneği sürdürülmektedir.
Mukabele Ne Zaman Okunur?
Mukabele eski tarihlerden bugüne kadar süregelen bir dini gelenektir. Osmanlı Padişahı 3. Selim' in ramazan aylarında Eyüp'te türbede ya da Saray' da Hırka-i Saadet Dairesi'nde hatim okuttuğu bilinmektedir. Mukabele nasıl ve ne zaman okunur sorularını madde şöyle cevaplamak mümkündür:
Mukabele; 3 aylarda ve özellikle ramazan ayında cami, mescid ve evlerde daha çok sabah, öğle, ikindi namazları öncesinde hafızlar tarafından okunan Kuran'ı takip etmek suretiyle hatim indirme geleneğinin ismidir.
İstanbul' da eski ramazanlarda camilerde mukabele okunmasına ramazan ayından 15 gün önce başlanılmaktaydı.
Hatta Osmanlı döneminde camilerde namazlardan önce birer cüz mukabele okumakla görevli "cüzhan" olarak adlandırılan cami görevlileri bulunmaktaydı.
Eski zamanlarda İstanbul' da Eyüp Sultan Camii ve Türbesi'nde okunan hatimlerin ayrıca bir faziletinin olduğuna inanılırdı.
Yine eski İstanbul'un büyük konak ve yalılarında güzel sesli imam ve müezzinler görev alırlar, sahurdan sonra mukabeleler okunurdu.
Bugün ise mukabeleler ülkemizde ramazan ayının ilk günü başlamakta ve arefe günü de tamamlanarak duası eda edilmektedir.
Bugün İstanbul'da özellikle selatin camilerinde ve ramazan aylarında tanınmış hafızlar mukabele okumaktadır.
Ülkemizde ayrıca kadınların ramazanda evlerde toplanarak mukabele okuma geleneği de bulunmaktadır.
İstanbul ve tüm ülkede olduğu gibi diğer İslam coğrafyasında da mukabeleler okunmaktadır. Balkan ülkelerinde ve Makedonya' da mukabeleye 3 aylar girince başlanmaktadır. Recep, Şaban ve Ramazan aylarında hatim indirilmektedir.
Mısır, hafızlarıyla ünlü bir İslam ülkesidir. Mısır'da da Ramazan ayında camide, evlerde, radyo ve televizyonlarda mukabele okunmaktadır.
Kaynak: İslam Ansiklopedisi
